Hikikomori, vrij vertaald: ‘sociale terugtrekking’ is een Japanse term. Al in 1998 werd er in Japan over gepubliceerd, maar tegenwoordig wordt het steeds meer erkend als een internationaal probleem. In 2018 merkt Christopher Gillberg, psychiater en autisme onderzoeker, op dat hikikomori bij PDA voorkomt.
Wat is Hikikomori?
De Japanse psychiater, Saito Tamaki ziet in de jaren 90 steeds meer jongeren die zich terugtrekken uit de maatschappij. Ze gaan niet meer naar school of werk en vermijden hardnekkig alle sociale situaties. Ze komen hun kamer niet meer uit en brengen hun tijd door achter een beeldscherm. Bezorgde ouders brengen ze eten omdat ze zelf geen eten maken en vaak laat hun persoonlijke hygiëne ook te wensen over. Hij publiceert er in 1998 een boek over met de titel Hikikomori. Lang was het een Japans fenomeen waar de westerse wereld zich aan vergaapte.
Wat heeft hikikomori met PDA te maken?
Tegenwoordig komt het ook in westerse landen steeds meer voor dat jongeren zich terugtrekken in hun kamer en het leven daarbuiten niet aankunnen. In 2022 schrijft de volkskant er uitgebreid over want ook in Nederland komt het steeds meer voor.
Vaak herkennen hun ouders de kenmerken van PDA in deze jongeren. Het PDA-profiel kan een verklaring zijn voor het teruggetrokken gedrag en de grote weerstand tegen elke vorm van hulp of bemoeienis. Dit kan een opluchting zijn want dan heeft het een naam en zijn er dus nog meer mensen met dit probleem.
Hoe komt het?
Ik wil er duidelijk over zijn dat er zowel naar PDA als naar hikikomori weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan. Er zijn een aantal psychiaters die zich erin hebben verdiept en daar publicaties over hebben geschreven. Die heb ik gelezen en ik kan je vertellen wat ik en andere ouders zien en wat de hikikomori jongeren me vertellen.
Het begint vaak aan het begin van de puberteit. Soms vroeger of later, maar meestal beginnen de problemen rond hun twaalfde. Dan begint de puberteit en gaan ze naar het voortgezet onderwijs. Lukte het ze om daarvoor de boel nog op de rails te houden dan zorgt deze overgang dat ze onderuit gaan.
Ouders?
In verschillende publicaties wordt naar de ouders gewezen. Ze zijn te streng, te veeleisend of juist te toegeeflijk. Dit is nergens op gebaseerd en volgens mij onzin. Vaak zijn er nog meer kinderen in het gezin waarmee het prima mee gaat en die bij dezelfde ouders opgroeien. In alle gevallen waar ik mee te maken heb, gaat het om zeer betrokken ouders die hun zaken goed voor elkaar hebben.
Net als bij alles is het een opeenstapeling van factoren die ervoor zorgen dat iemand zich sociaal terugtrekt. Het begint vaak bij een vorm van neurologische divergentie. Dit betekent dat je dingen anders ervaart dan de meerderheid. Het zorgt er voor dat het moeilijk is om mee te draaien in het schoolsysteem, maar ook thuis en bij andere activiteiten levert het problemen op.
Hoe je zelfvertrouwen verdwijnt
Als je introvert bent ga je maskeren om erbij te horen, als je extrovert bent heb je steeds aanvaringen met je omgeving. Je leeft in een wereld waar jij je steeds moet aanpassen. Als dit je lukt, loop je continu op je tenen en als het je niet lukt, lig je continu overhoop met anderen.
Als je anders bent dan de meerderheid word je altijd met achterdocht benaderd. Anderen vinden je vreemd en hebben daar een mening over. Als je niet weerbaar bent word je gepest. Daarom ga je nog harder je best doen om niet op te vallen of ga je er met alles wat je hebt tegenin. Met als gevolg dat je jezelf kwijtraakt. Want hoe je bent is niet goed. Dat word je op dagelijkse basis door je omgeving verteld. Hoe hard ouders ook hun best doen om het zelfvertrouwen van hun kind in stand te houden, het is een bijna onmogelijk opgaaf.
School
Een jonge PDA-er vertelde me hoe hij steeds weer uit de klas gestuurd werd omdat hij niet stil kon zitten. Dat niemand hem vroeg wat kon helpen, maar dat steeds hetzelfde ritueel werd herhaald. Een ander vertelt me hoe ze haar best deed om niet op te vallen en vooral uit te blinken op school. Hoe verschrikkelijk veel stress ze daarvan had en hoe eenzaam ze zich voelde.
Het hele schoolsysteem is gebaseerd op de meerderheid en op straf en beloning. Helemaal prima voor de meeste kinderen, maar als je heel gevoelig bent of anders bent loop je een risico. Je krijgt al heel jong de boodschap mee dat de maatschappij een strak systeem is waar je in mee hoort de draaien.
In een boek over anorexia lees ik hoe de dochter van de schrijver al heel jong vraagt hoe het later met haar moet. Ze vraagt zich af waarvan ze moet leven en hoe we aan een woning moet komen. Hij vertelt haar dat het best wel goed komt en dat ze later gewoon een baan heeft en dan een hypotheek kan nemen voor een huis. Het meisje is neurodivergent en ze maakt zich al zo vroeg zorgen omdat ze nu al zoveel moeite heeft om mee te komen. Dus hoe moet dat later dan?
Uitval
De problemen worden vaak zichtbaar als het kind niet meer naar school wil. Dan begint de druk want sommige dingen moeten gewoon in Nederland. Een daarvan is naar school gaan. Dus doe je er als ouder alles aan om je kind naar school te krijgen.
Als ik mijn kind ophaalde van school begon hij al te huilen omdat hij de volgende dag weer naar school moest. Vreselijk, maar we hebben volgehouden. Met als gevolg een flink schooltrauma. We zullen hem nooit meer zover krijgen dat hij nog een cursus of opleiding doet. Dit trauma maakt de kans dat iemand de maatschappij de rug toe keert weer groter.
Er is dus niet één oorzaak voor hikikomori, maar het is een optelsom van meerdere oorzaken. En dan nog kan het zijn dat alle oorzaken aanwezig zijn en er geen hikikomori uit voort komt.
Wat kun je doen?
Helaas staat de hulp bij Hikikomori nog in de kinderschoenen. Wat betekent dat bij de hulpverlening de meningen verdeeld zijn. Toch zijn de meeste het er wel over eens dat dwang niet werkt. Alle ouders die ik spreek weten dat, maar vragen zich af wat ze dan kunnen doen.
Het is een ingewikkeld probleem, dus ook de oplossing is ingewikkeld en maatwerk. Het allerbelangrijkste is zorgen dat je een vertrouwensband op bouwt. Want vanuit daaruit kun je verder bouwen. Als die band er niet is, kun je eerst alleen daar aan werken. Vanuit daaruit kun je samen verkennen wat een volgende stap kan zijn.
Kijk ook naar wat er wel gebeurt. Wordt er gegeten? Dat is mooi. Wordt er af en toe aan tafel gegeten of samen tv gekeken? Super! Probeer wat er wel is te ondersteunen. Toon belangstelling voor wat je kind wel doet. Vraag of je mee mag kijken naar het spel dat ze spelen of daar uitleg over willen geven. Vraag niets maar schep mogelijkheden.
Samen met een heel betrokken persoonlijk begeleidster werk ik aan een manier van begeleiden die gebaseerd is op vertrouwen, humor en geduld. We doen dit zonder oordeel en heel open-minded. We scheppen de juiste omstandigheden en daarmee komen we steeds een klein stapje vooruit. Dit stemmen we af op de betreffende persoon en dat helpt. We verrichten geen wonderen, maar verbeteren wel de situatie van die persoon.
Conclusie:
Hikikomori bij PDA is een onderwerp wat me bezighoudt. Niet alleen omdat ik het van dichtbij heb meegemaakt, maar ook omdat ik veel hulpvragen krijg over dit verschijnsel. Er is nog weinig onderzoek naar en een oplossing is er niet. Toch kun je op basis van vertrouwen met veel geduld en begrip proberen de hikikomori uit zijn of haar isolement te halen. Bouw een vertrouwensband op en kijk naar wat er wel gedaan wordt. Probeer daar bij aan te sluiten.
Ik blijf het onderwerp volgen en zal er zeker nog op terugkomen.
Help me ploeteren! Het kost je geen cent, alleen wat moeite.
Bronnen:
Christopher Gillberg PDA blog
The educational experiences of autistic children with and without extreme demand avoidance behaviours
Volkskrant artikel over hikikomori
Hikikomori: Multidimensional understanding, assessment and future international perspectives
Het boek Hikikomori Adolescence without End van Saito Tamaki
Tijdens de PDA Space Summit 2022 gaf Yvonne Newbold een top 10 tips voor PDA-ouders. Ik geef je hier een kort overzicht van haar webinar. Yvonne heeft drie kinderen. Ze schrijft en spreekt gepassioneerd over alles wat het leven voor kinderen en volwassenen met een neurologische aandoening of handicap beter kan maken. Ze doet dit … Lees verder
